Mô hình SCAMPER: Hỏi để sáng tạo hơn (phần 2)

Ở bài viết trước, chúng ta đã biết mô hình SCAMPER là gì và 3 câu hỏi đầu tiên trong bảng. Trong bài viết này, hãy tiếp tục khám phá 4 câu hỏi còn lại nhé.

Mô hình SCAMPER

Sử dụng mô hình SCAMPER để cải thiện kỹ năng sáng tạo của bạn

4. Chỉnh sửa (thu hẹp hoặc mở rộng)

Câu hỏi này nghĩa là: bạn có thể thu hẹp hay mở rộng điều gì trong sản phẩm, vấn đề hoặc quy trình của mình? Hạng mục nào có thể phát triển, mục nào cần giảm thiểu? Trong quá trình này, bạn sẽ nhận ra đâu là phần quan trọng nhất, phù hợp với nguồn lực của bạn để thực thi. Bởi không phải cứ có những cuộc “cách tân” hầm hố” thì mới gọi là sáng tạo. Đôi khi chỉ điều chỉnh một chút trong cách làm cũng tạo ra sự khác biệt to lớn.

>> Thu hẹp/mở rộng giải pháp để nhà sạch hơn

Một ví dụ đơn giản là bạn muốn nhà cửa sạch sẽ gọn gàng hơn. Giả sử bạn đã lên một danh sách các công việc sau:

• Lau sàn nhà mỗi ngày
• Lau bụi cho đồ vật mỗi tuần
• Sắp xếp lại đồ đạc ngăn nắp mỗi tuần
• Rửa chén bát ngay sau khi ăn xong
• Chén bát sau khi ăn xong phải dọn xuống bồn rửa
• Cố gắng ăn hết thức ăn thừa để hạn chế rác có mùi trong thùng rác
• Đồ dùng xong cất ngay lại vào vị trí cũ
• Đồ trên 2 tháng không dùng sẽ cất vào kho
• Giặt giũ chăn gối đệm 2 tuần 1 lần
• Mua các hộp nhựa để cất giữ đồ đạc

=> Bạn thấy, có rất nhiều việc linh tinh cần làm để giữ nhà cửa gọn gàng sạch sẽ. Nếu việc nào bạn cũng làm, chắc chắn bạn sẽ cảm thấy quá tải và mệt mỏi. Điều này có nguy cơ dẫn đến thái độ “phó mặc”, thôi không làm gì cả.

=> Vậy thay vào đó, bạn có thể chọn ra những việc quan trọng, phù hợp nhất, hiệu quả nhất để thực hiện thường xuyên. Những việc còn lại có thể giảm bớt tần suất.

Các câu hỏi hướng dẫn

• Tôi có thể phóng to/thu nhỏ cái gì?
• Tôi có thể giảm bớt hoặc loại bỏ cái gì?
• Tôi có thể phát triển/kìm hãm vấn đề nào?
• Cái gì có thể được làm cao hơn, lớn hơn hoặc mạnh hơn?
• Tính năng, thiết kế nào có thể mở rộng đầu tư/giảm bớt?
• Tôi có thể loại bỏ hoặc làm cho cái gì nhỏ hơn, ngắn hơn hoặc nhẹ hơn—hoặc sắp xếp hợp lý, chia nhỏ hoặc giảm bớt?

Nếu để ý một chút, bạn sẽ thấy thiết kế các loại xe hơi khá giống nhau về các nhóm màu sắc. Hầu như đều có các nhóm màu sắc phổ biến cho các loại xe hơi. Vì vậy, khi thiết kế xe hơi, người ta không tập trung vào màu sắc nữa, mà cải tiến các hạng mục khác để gia tăng sự khác biệt như: kiểu dáng, động cơ, chế độ lái tự động, an toàn khi gặp tai nạn, nhiên liệu (chạy bằng xăng hay điện hay một loại nhiên liệu khác thân thiện hơn với môi trường)…

5. Sử dụng vào mục đích khác

Câu hỏi cần xem xét ở đây là: Những cách mới để sử dụng sản phẩm hoặc dịch vụ là gì? Sản phẩm được dùng vào mục đích khác này có thu hút mọi người không? Làm sao để đạt được điều đó? 

Các câu hỏi hướng dẫn

• Nó có thể được sử dụng để làm gì khác?
• Mọi người có thể sử dụng nó như thế nào?
• Ai hoặc cái gì khác có thể sử dụng nó?
• Có cách nào mới để sử dụng sản phẩm mà không cần phải thay đổi hình thức của nó?
• Liệu có những cách sử dụng nào khác nếu tôi sửa đổi sản phẩm/dịch vụ không?

Ví dụ, quán cà phê thay vì là nơi mọi người đến uống cà phê, liệu có thể tổ chức thành nơi họp nhóm, tổ chức sinh nhật, workshop nhỏ không? Quần áo không mặc nữa có thể sử dụng để làm các loại chăn chần, nệm nằm cho chó mèo, túi xách, quần có thể biến thành tấu thành váy hay áo sơ mi trở thành crop-top… thay vì đưa ra bãi rác.

Giới thiệu sách TRÒ CHƠI TƯ DUY

Click để xem chi tiết

Giới thiệu sách TRÒ CHƠI TƯ DUY

Được viết bởi tác giả …., cuốn sách là tập hợp các “trò chơi” giúp bạn rèn luyện kỹ năng sáng tạo và giải quyết vấn đề của mình. Ở đầu mỗi chương sách có đề tựa một câu trong Binh pháp Tôn Tử làm cho nội dung trong đó mang nhiều tầng nghĩa thú vị.

Cuốn sách như một “mentor” trọn đời để người đọc nâng cao dần khả năng tư duy của mình. Bạn không thể đọc nó trong 1 đêm, vì nó có quá nhiều thông tin và bài tập hữu ích cần thời gian suy ngẫm, áp dụng.

6. Loại bỏ

Câu hỏi chung cho chữ cái này là: Tôi có thể loại bỏ hoặc đơn giản hóa những gì trong sản phẩm, thiết kế hoặc dịch vụ/quy trình của mình? Điều gì sẽ xảy ra nếu tôi làm việc đó? Khi sự loại bỏ bắt buộc xuất hiện, chúng ta sẽ dần thấy thứ tự ưu tiên của các hạng mục. Những thứ không quan trọng sẽ tự động bị loại khỏi danh sách.

Đọc thêm Mô hình ưu tiên MoSCoW để hiểu rõ hơn cách xác định các yếu tố ưu tiên trong phát triển sản phẩm.

Các câu hỏi hướng dẫn

• Các phần nào có thể được loại bỏ mà không thay đổi chức năng chính của sản phẩm/giá trị cốt lõi của dịch vụ?
• Có thể giảm bớt yếu tố nào: thời gian, nỗ lực, chi phí, mức độ phức tạp, nhân sự?
• Điều gì không cần thiết hoặc không cần thiết?
• Những quy tắc/chi tiết nào thường bị khách hàng bỏ qua/không biết đến sự tồn tại của chúng?
• Tôi có thể chia sản phẩm/dịch vụ của mình thành nhiều phần khác nhau để khách hàng dễ dàng chọn ra thứ họ thực sự muốn không?

Phương pháp loại bỏ này thoạt nghe khá tầm thường nhưng nếu vận dụng đúng, bạn sẽ tạo ra nhiều ý tưởng đột phá cho sản phẩm/dịch vụ của mình. Ví dụ các cửa hàng tự phục vụ: họ đã loại bỏ yếu tố “phục vụ” ra khỏi quy trình mua hàng, từ đó cắt giảm được nhân sự và chi phí vận hành. Người mua cũng thoải mái hơn, nhanh chóng hơn trong quá trình mua hàng, thanh toán.Một ví dụ về thiết kế sáng tạo, nếu loại bỏ “quai xách” của một túi xách thì sẽ như thế nào? Ta có túi cầm tay hoặc túi buộc ngang hông.

>> Loại bỏ dây giày

Thương hiệu giày Một đã có một cải tiến thú vị là loại bỏ dây cột ra khỏi các đôi giày ban đầu, và họ có thêm một dòng sản phẩm giày không cột dây, phù hợp với nhiều người yêu thích sự nhanh gọn. Thiết kế mới sau này, theo ý kiến của tôi, cũng dễ vệ sinh hơn, gọn gàng hơn (trước đây tôi hay bị tuột dây mỗi khi đi bộ hơi lâu và phần cột dây rất dễ bám bụi). Tôi đã theo dõi họ từ những ngày đầu và nhận thấy đây là một cải tiến đáng đồng tiền bát gạo.

7. Sắp xếp lại

Câu hỏi chung cho chữ cái này là: Làm cách nào tôi có thể thay đổi, sắp xếp lại hoặc đảo ngược sản phẩm hoặc vấn đề? Thay đổi các bước thực hiện trong quy trình, sản phẩm, dịch vụ thì có tạo ra sự cải thiện nào không?

Các câu hỏi hướng dẫn

• Tôi có thể sắp xếp lại các thành phần, mẫu hoặc bố cục không?
• Tôi có thể đẩy nhanh tiến độ hoặc lịch trình làm việc không?
• Tôi sẽ làm gì nếu một phần vấn đề, sản phẩm hoặc quy trình hoạt động ngược lại?
• Tôi có thể sắp xếp lại theo cách nào để đạt được hiệu quả mong muốn?

Các tình huống sáng tạo thường gặp nhất cho câu hỏi này là việc lên bố cục cho một bản thiết kế nào đó. Chắc các bạn cũng không xa lạ gì nên tôi sẽ đưa vài ví dụ không liên quan đến thiết kế, để chúng ta thấy rằng sáng tạo ở khắp mọi nơi nếu mình muốn ứng dụng.

>> Sắp xếp hàng hóa ở siêu thị

Khi đi siêu thị, bạn thấy hàng hóa được sắp xếp theo một vài cách nhất định. Điều này là chủ ý của siêu thị. Các mặt hàng bán chạy, có thương hiệu hay được giảm giá mạnh sẽ nằm ở các tầng kệ trong tầm mắt của người mua hàng. Bởi chúng ta ít khi ngước nhìn lên các kệ hàng cao quá đầu hoặc cúi thấp xuống bên dưới (trừ khi đang tìm kiếm mặt hàng cụ thể để mua), những gì trong tầm ngắm sẽ thu hút đầu tiên. Vào dịp Tết, các mặt hàng Tết không trưng bày trên kệ bình thường mà sẽ tập trung lại ở các khu vực có không gian trống, thoáng tầm nhìn để thu hút sự chú ý và dễ cho người mua chọn lựa. Gần quầy tính tiền, những mặt hàng kẹo đồ ăn vặt được xếp gần cô thu ngân, để những ai xếp hàng lâu quá lại nhìn thấy món ăn vặt lạ nào đó có thể tiện tay bỏ thêm vào giỏ hàng. Hoặc các bà mẹ đem theo con nhỏ thì lại càng dễ mua hơn.

>> Sắp xếp lại lịch trình

Tôi đặt mục tiêu cho bản thân là tập Yoga, dọn nhà và nấu bữa tối vào mỗi ngày. Ban đầu, tôi định dậy sớm tập Yoga, việc dọn nhà và nấu ăn dành cho buổi chiều. Nhưng khi làm như vậy, quỹ thời gian của tôi bị manh mún ra, vì sau khi tập Yoga xong, tôi phải ngồi nghỉ một lát chứ không thể tắm hay làm việc ngay được. Tôi nhận ra mình sẽ có xu hướng cầm điện thoại xem vẩn vơ sau khi tập xong. Vì vậy tôi sắp xếp lại lịch trình một chút, dồn buổi tập Yoga vào buổi chiều. Sau khi tập xong tôi sẽ tận dụng khoảng thời gian nghỉ ngơi để dọn nhà, nấu ăn. Và quả nhiên nó đã có tác dụng.

Tóm lại cái bài dài thòng

Tất nhiên mô hình SCAMPER không phải là công cụ duy nhất giúp bạn tư duy sáng tạo. Nếu cần tìm hiểu sâu hơn, bạn có thể tìm đọc cuốn sách Trò chơi tư duy, vốn là nguồn tài liệu tôi tìm hiểu mô hình này. Quan trọng là, chúng ta bắt đầu ý thức được đây là một kỹ năng có thể rèn luyện, và cần thời gian thực hành nhiều lần.

Khi luyện tập đủ nhiều, bộ não sẽ hình thành những con đường mới, mở ra những hướng đi mới mẻ để bạn tiếp cận các vấn đề.

Như nhà văn Lỗ Tấn từng nói “Trên đời này làm gì có đường, người ta đi mãi thì thành đường thôi”, mỗi người có một cách hiểu riêng cho mình. Riêng tôi chỉ đơn giản nghĩ, đúng là chẳng có gì gọi là đường, miễn đưa mình tới được nơi mình muốn, chưa ai đi thì mình sẽ là người đặt chân lên đầu tiên vậy.

Chúc bạn và tôi ngày càng mới mẻ!

Tài liệu tham khảo:

Bài viết tham khảo các nguồn tài liệu:

1. Phần giới thiệu mô hình SCAMPER, sách Trò chơi tư duy, tác giả Michael Michalko.
2. www.mindtools.com/
3. www.interaction-design.org/

(*) Bài viết (bao gồm nội dung và hình ảnh) thuộc sở hữu của Sabia.vn, mọi sao chép vui lòng dẫn link bài viết và ghi rõ nguồn Sabia.vn.